Chẳm chéo

Chẳm chéo có hai loại, loại khô - dễ bảo quản, để được lâu hơn
Loại ướt thì thơm hơn nhưng phải sử dụng trong thời gian ngắn và bảo quản ngăn lạnh.

“Là người dân tộc vùng Tây Bắc, con không thể nào không biết làm chẳm chéo. Chẳn chéo là gia vị riêng của người dân tộc chúng ta, là đặc trưng thể hiện sự khéo léo trong chế biến của mỗi người con đất Tây Bắc”. Đấy là lời mẹ tôi nói với tôi khi dạy tôi làm từng loại chẳm chéo.
Một bát chẳm chéo cơ bản gồm có ớt nướng lên cho thơm và giòn để lấy vị cay, trộn thêm tỏi và mắc khén để lấy vị thơm, 4 thứ giã chung với muối và mì chính là có thể cho ta một bát chéo thơm ngon. Bát chẳm chéo cơ bản này dùng để chấm các loại quả chua như xoài xanh, nhót, mơ…

Từ bát chẳm chéo cơ bản này, mẹ tôi dạy tôi chế ra được nhiều loại chéo khác: chéo cá (cá suối nhỏ nướng vàng, rồi đem giã nhuyễn với bát chéo cơ bản, dùng để chấm măng tre, măng vầu và rau luộc); chéo gan gà (đem gan gà hoặc gan vịt đã luộc chín, nướng qua cho thơm, thái thêm chút lá chanh rồi đem giã với chéo cơ bản, sau đó cho thêm nước luộc gà, vịt, đánh lên cho nhuyễn); chéo nước chua (lấy vừng trắng đem rang vàng, thơm, giã thành bột, cá nướng thơm giã nhỏ mịn, đem trộn với chéo cơ bản, chút nước măng chua, dùng để chấm rau cải non); chéo rau mùi (rau mùi giã nhỏ rồi trộn với chéo cơ bản, dùng để chấm rau cải đồ và thịt lợn ba chỉ luộc)… Mỗi loại chẳm chéo có một hương vị riêng, phù hợp với từng món ăn, nhưng bát chẳm chéo của người dân tộc quê tôi bao giờ cũng có vị chung là hương thơm của các loại lá, vị cay cay của ớt và vị thơm ngọt của mắc khén.

Mẹ tôi còn dạy, chẳm chéo Tây Bắc còn đặc biệt bởi gia vị ấy còn được coi như một liều thuốc, dù người ăn, ăn những thức ăn sống hoặc tái cũng không bị đau bụng... Một khách lạ đến với Tây Bắc chúng tôi lần đầu ăn sẽ cảm thấy không quen vị, nhưng khi đã ăn rồi, thực khách sẽ cảm thấy không thể thiếu trong các bữa ăn.